اختلال اوتیسم باعث مشکلاتی در زمینه تعاملات اجتماعی و برقراری ارتباط می شود. این اختلال، طیف وسیعی داشته و در گروهی از افراد مبتلا باعث چالش های خفیفی در زندگی شخصی آن ها می گردد و در برخی دیگر، نشانه های اوتیسم به صورت بروز رفتارهای تکراری و ضعف در کاربرد زبان گفتاری است.
چنان چه این اختلال در سن پایین تشخیص داده شود، استفاده به موقع از روش های درمانی پزشکی، کاهش علایم و کنترل آن را به دنبال دارد و همچنین موجب می شود که کودکان مبتلا، استعداد ها و مهارت های خود را بتوانند تقویت کنند. در این مقاله به علایم اختلال اوتیسم در کودکان پرداخته شده است.
طیف اختلال اوتیسم
اختلال اوتیسم در گذشته به ۵ دسته گروه بندی می شد، اما اکنون آن را جز اختلالات رفتاری قرار می دهند و برای آن طیف بندی انجام می دهند.
در بعضی افراد تمام علایم این اختلال بروز می کند و آن ها در گروه طیف شدید این اختلال قرار می گیرند. در مقابل تعدادی از مبتلایان فقط در زمینه برقراری ارتباط با مشکل مواجه هستند و در گروه مبتلایان به طیف خفیف این اختلال گروه بندی می شوند .
اوتیسم اولیه و اوتیسم ثانویه
اختلال اوتیسم را به دو دسته اوتیسم اولیه و اوتیسم ثانویه نیز تقسیم می کنند. تا کنون علت اوتیسم اولیه مشخص نشده و گفته می شود ژنتیک نقش زیادی در بروز آن دارد. مشکلاتی همچون هیپو تیروئید و صرع باعث اوتیسم ثانویه می شود.
تحقیقات مختلفی تاثیر عواملی محیطی مانند کمبودهای تغذیه ای در زمان بارداری، سن بالای والدین در زمان بچه دار شدن، آلودگی های محیطی و صنعتی، اختلالات کروموزومی، کم کاری تیروئید، مسمومیت مادر در زمان بارداری با بعضی دارو ها و عفونت بر ابتلا به این اختلال اثبات کرده اند.
از جمله مشکلات اختلال طیف اوتیسم در کودکان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- چالش در تعاملات اجتماعی
یکی از مهمترین نشانه های ابتلا به اوتیسم، اختلال در تعاملات اجتماعی است. معمولا نوزادان به شکل طبیعی موجوداتی اجتماعی هستند و همواره دوست دارند که به چهره افراد خیره شوند.
نوزادان سالم نسبت به شنیدن صدای افراد واکنش نشان می دهند و زمانی که به سن دو یا سه سالگی می رسند، قادرند لبخند بزنند اما کودکان اوتیسمی در انجام کار های روز مره خود نیز با مشکلاتی مواجه هستند. معمولا علایم این اختلال در سن ۸ تا ۱۰ ماهگی بروز کند.
از جمله این علایم می توان، نشان ندادن عکس العمل نسبت به شنیدن اسم خود، عدم توجه به اطرافیان، عدم تمایل به ارتباط با اطرافیان و تاخیر در انجام برخی از رفتارها را نام برد.
همچنین این کودکان در بازی های گروهی شرکت نمی کنند و اغلب تمایل دارند، به تنهایی بازی کنند. معمولا کودکان مبتلا به اوتیسم، رفتار والدین را تقلید نمی کنند و رفتار خشونت آمیز نسبت به محبت اطرافیان بروز می دهند.
طبق نتایج مطالعات بیان شده که این گروه از کودکان، به والدین خود وابستگی بسیاری دارند، اگر چه این وابستگی در رفتار آن ها به گونه ای بروز می یابد که پدر و مادر تصور می کنند، کودک تمایلی به برقراری ارتباط با آن ها ندارد.
افراد مبتلا به اوتیسم نمی توانند افکار و احساسات دیگران را درک کنند و نشانه های اجتماعی، همچون لبخند زدن و تکان دادن دست، مفهوم خاصی برای آن ها ندارد. آن ها حتی قادر نیستند زبان بدن و حالت چهره افراد را درک کنند، به همین دلیل برقراری روابط اجتماعی، برای آن ها گنگ و نامفهوم است.
اغلب افراد اوتیسمی قادر نیستند اتفاقات رخ داده را از نگاه دیگران برسی کنند. معمولا کودکان پنج ساله سالم نیز متوجه هستند که بین افکار، احساسات و اهداف اطرافیان با خود تفاوت هایی وجود دارد اما اغلب افراد مبتلا به این اختلال از چنین درکی بی بهره هستند. بنابرین قادر به پیش بینی واکنش دیگران نیستند.
از دیگر علایم رایج این اختلال می توان به ضعف در کنترل احساسات اشاره کرد. از این نوع قبیل رفتارها می توان گریه کردن، فریاد زدن، خشم و انجام رفتار های تهاجمی مخصوصا در مکان های نا آشنا و آزاد دهنده را نام برد.
حتی در مواردی نیز دیده شده کودک به دلیل قرار گیری در چنین موقعیت هایی رفتار هایی خود آزارانه همچون کوبیدن سر، کندن مو یا گاز گرفتن را از خود بروز می دهد.
۲- مشکل در برقراری ارتباط
مشکل در بر قراری ارتباط با اطرافیان یکی دیگر از نشانه های اختلال اوتیسم است .اکثر کودکان تا سن ۳ سالگی در آموزش مهارت های زبان، مراحل مهم را سپری می کنند و قادرند صدا هایی را نیز تولید کنند. همچنین در این سن، یک یا دو واژه را نیز آموخته و نسبت به صدا زدن نام خود واکنش نشان می دهد. حتی در این سن، کودکان قادرند در برابر چیزی که نخواهند عکس العمل بروز داده و با تولید صدا و ادا، اعتراض خود را بیان کنند.
معمولا کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم، در صحبت کردن و یاد گیری زبان بدن با تاخیر مواجه هستند. در گروهی از کودکان که دیرتر مبتلا به این اختلال می شوند، در نخستین ماه های تولد و قبل از دست دادن مهارت های ارتباطی، قادرند صدا های مختلفی را تولید کرده و جملات بی معنی نیز به کار گیرند.
سایر کودکان اوتیسمی معمولا همزمان با آغاز به کار گیری مهارت های زبانی، با تاخیر زیادی مواجه هستند و صحبت کردن آن ها خیلی دیر اتفاق می افتد. چنان چه درمان مناسب در اختیار این کودکان قرار گیرد، آن ها می توانند کاربرد زبان گفتاری را آموخته و با دیگران ارتباط برقرار کنند.
تعداد زیادی از افراد اوتیسمی که نمی توانند از زبان گفتاری استفاده کنند، از روش های مختلفی همچون زبان اشاره، تصاویر و وسایل الکترونیک برای برقراری ارتباط کمک می گیرند.
از جمله مشکلات گفتاری مشاهده شده در کودکان اوتیسمی می توان به ترکیب نا مفهوم کلمات و جملات، تکرار چندین باره جملات و پاسخ سوال اطرافیان با همان سوال اشاره کرد.
کودکانی که به طیف خفیف اختلال اوتیسم مبتلا شده اند، معمولا با تاخیر کمی در یادگیری زبان مواجه هستند و حتی قادرند که کلمات سخت را نیز بیاموزند ولی برای شرکت در گفت و گو های ادامه دار با مشکل مواجه می شوند.
در گروهی از این کودکان، مهارت های زبانی چشمگیر دیده می شود. آن ها حتی می توانند همچون دانشمندان حرف بزنند و مثل سایر بچه ها قادر به گفتن حرف های کودکانه نیستند.
از دیگر مشکلات مبتلایان به اوتیسم این است که نمی توانند زبان بدن، قدرت صدا و برداشت های غیر کلامی دیگران را درک کنند. این افراد از علایم رایج بدنی در ارتباطات خود استفاده نمی کنند و معمولا تفاوت زیادی بین صحبت آن ها و حالت چهره، حرکات و علایم غیر کلامی آن ها دیده می شود.
اغلب لحن کلام و قدرت صدای کودکان اوتیسمی، بیان کننده احساسات آن ها نیست، این امر موجب می شود که دیگران به سختی درخواست ها و احساسات آن ها را درک کنند و نتوانند رابطه درستی با این افراد برقرار کنند. در نتیجه این کودکان، دچار سرخوردگی شده و رفتار های غیر معمول همچون جیغ کشیدن را انجام می دهند.
امروزه تکنیک های مختلفی برای افراد مبتلا به اوتیسم طراحی شده تا به کمک این روش ها، بتوانند احساسات خود را نشان دهند. در صورتی که این گروه افراد بیاموزند چگونه خواسته های خود را بگویند و احساسات خود را به نمایش بگذارند، رفتار های مشکل ساز کمتری دیده خواهد شد.
۳- رفتار های تکرار شونده
از دیگر علایم اختلال اوتیسم، رفتار های تکرار شونده همچون تکان دادن دست ها، پریدن و چرخش، چیدن وسایل و تکرار کردن مداوم بعضی صداها، کلمات و جملات است. این قبیل رفتار های تکرار شونده معمولا در بازی های کودکان اوتیسمی نیز مشخص است. اغلب این کودکان زمان زیادی را برای منظم کردن اسباب بازی ها اختصاص می دهند، بدون اینکه با این وسایل بازی کنند.
افراد بزرگسال و مبتلا به اوتیسم به شکلی مشابه، زمان زیادی را جهت انجام کار های منزل و چیدن وسایل به شکل منظم اختصاص می دهند. چنانچه شخصی این نظم را تغییر دهد، به شدت احساس ناراحتی می کنند.
همچنین افراد مبتلا به اوتیسم، تمایل زیادی به انجام کارهای یکنواخت دارند و تغییر در این برنامه ها، سبب اضطراب و خشم آن ها می شود. رفتار های تکرار شونده معمولا به صورت وسواس فکری یا شیفتگی نیز نمایان می شود.
تعدادی از این افراد در سنین بالاتر، احتمال دارد که به اعداد، نشانه ها، تاریخ ها و موضوعات علمی تمایل زیادی نشان دهند.
۴- نقص ژنتیکی
تعدادی از کودکان مبتلا به اوتیسم از نوعی نقص ژنتیکی رنج می برند که بر رشد مغزی آن ها تاثیر دارد. از جمله این مشکلات می توان سندرم ایکس شکننده، سندرم آنجلمن، توبروز اسکلروزیس، اختلال کروموزوم شماره ۱۵ و .... نام برد. طبق مطالعات صورت گرفته مشخص شده که ۱۵ تا ۲۰% مبتلایان به اختلال اوتیسم تحت تاثیر این نقص های ژنتیکی هستند.
سابقه خانوادگی یا علایم برخی از این سندرم ها، می تواند به پزشک برای تشخیص درست تر کمک کند تا برای زندگی روزمره و بلند مدت کودک، سریع تر برنامه مشخصی انجام گیرد.
۵- اختلالات دستگاه گوارش
از دیگر مشکلات رایج مبتلایان به اختلال اوتیسم، مشکلات دستگاه گوارش است. در حدود ۸۵ % از کودکان اوتیسمی به مشکلاتی همچون یبوست، اسهال مزمن و یا بیماری های التهاب روده دچار هستند.
درد حاصل از اختلالات دستگاه گوارش، تغییرات خلق خو همچون تکان دادن دست ها، کوبیدن سر، خشم، رفتار تهاجمی و خود زنی نیز در این کودکان را به دنبال دارد. چنان چه این کودکان، تحت درمان مناسب قرار گیرند، انجام چنین رفتار هایی کاهش یافته و کیفیت زندگی آن ها نیز بهبود می یابد.
۶- تشنج
در حدود ۳۹% از افراد مبتلا به اوتیسم، اختلالات تشنجی نیز دیده می شود. از جمله تشنج های رایج در این کودکان می توان به تشنج تونیک - کلونیک، تشنج غایب و دیگر تشنج هایی که فقط توسط نوار مغر مشخص می شوند، اشاره کرد.
تشنج های مرتبط با این اختلال، در سن کودکی یا بزرگسالی افراد دیده می شود. چنانچه والدین نسبت به تشنج فرزند خود نگران هستند، بهتر است با پزشک مشورت کنند تا جهت بررسی بیشتر، کودک را به پزشک مغز و اعصاب معرفی نماید.
۷- اختلال عملکرد خواب
مشکلات زیادی در زمینه خواب رفتن، بیداری مکرر در طول شب و بیداری های بسیار زود در بین بیماران اوتیسمی شیوع دارد.
۸- اختلال پردازش حسی
تعداد زیادی از این افراد مبتلا به اختلال اوتیسم، نسبت محرک های حسی، عکس العمل های غیر معمول بروز می دهند. این افراد قادر نیستند محرک های حسی همچون صدا، بو، مزه و حرکات را پردازش و دسته بندی کنند.
گاهی در برابر محرکاتی همچون صدای بوق ماشین نیز عکس العملی نامناسب نشان می دهند. برخی از افراد مبتلا به اوتیسم در مقابل لمس شدن و شنیدن صداها دارای حساسیت بسیار بالایی هستند که به آن دفاعی حسی می گویند. یکی از علایم این وضعیت این است که فرد قادر نیست در محیط های با نور معمولی کار هایی همچون لباس پوشیدن را انجام دهد. این گونه اختلالات معمولا توسط کار درمانی یا به کمک روش های درمانی یک پارچگی حسی بهبود می یابند .
۹- پیکا یا هرزه خواری
پیکا در واقع به تمایل افراد برای خوردن چیز های غیر خوراکی گفته می شود. اگر چه چنین رفتاری در سنین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی برای کودکان امری رایج است.
اما تعداد زیادی از افراد مبتلا به اختلال اوتیسم و سایر اختلالات رشدی با افزایش سن نیز چیز هایی همچون خاک، گل، یا گچ را می خورند. نیاز است این افراد در مدت کوتاه جهت بررسی سلامت، آزمایشاتی را انجام دهند تا پزشک مطمئن شود، باکتری یا سمومی به بدن آن ها وارد نشده است.
10- تفکر انتزاعی
تفکر انتزاع در مبتلایان به اوتیسم دیده نمی شود، این تفکر زمانی که شخص به سن نو جوانی می رسد، تکمیل می شود. معمولا افراد زمانی که به سن نو جوانی می رسند به راحتی مفهوم ضرب المثل ها و کنایه ها را متوجه می شوند اما مبتلایان به این اختلال این توانایی ندارند و قادر نیستند که از این ضرب المثل ها نتیجه بگیرند و موجب می شود که در برقراری ارتباط با دیگران با مشکل مواجه شوند.
در هر سن و مرحله از رشد کودکان، نشانه هایی واضح از اختلال اوتیسم قابل مشاهده است. طبق نتایج مطالعات، در دوران جنینی ابتلا به این اختلال اتفاق می افتد و در صورت ارزیابی دقیق رفتارهای نوزاد، این علایم هشدار دهنده را می توان دید. در ادامه به علایم واضح اوتیسم در سنین مختلف اشاره می شود.
اما باید والدین توجه کنند که تشخیص دقیق این اختلال وظیفه آن ها نبوده و صرفا جهت هشدار باید این علایم را در نظر گرفته و در صورت مشاهده، کودک را برای بررسی دقیقتر نزد پزشک ببرند.
اوتیسم در نوزاد ۳ تا ۴ ماهه
کودکان نرمال در این سن، سعی می کنند که به پیرامون خود به دقت توجه کرده و با وسایل اطراف نیز بازی می کنند. همچنین با دیدن علایق خود از طریق صدا سازی، ذوق خود را نمایان می سازند. علایم هشدار دهنده اوتیسم در این سن شامل موارد زیر هستند :
- کودک مبتلا، عکس العملی در مقابل شنیدن صداها و اتفاقات اطراف بروز نمی دهد.
- تمایلی به شادی و یا لبخند زدن به اطرافیان ندارد .
- صدا سازی انجام نمی دهد و تمایلی به تقلید صدای پدر و مادر نیز ندارد .
اوتیسم در نوزاد ۷ ماهه
در این سن معمولا کودکان کنجکاوی زیادی نسبت به دنیای اطراف خود نشان می دهند و همچنین سعی دارند که نسبت به احساسات اطرافیان عکس العمل بروز دهند. اغلب قیافه ای شاد و سر زنده دارند.
با رشد آن ها توانایی برقراری ارتباط را نیز یاد گرفته و در زمان شنیدن اسم خود سعی می کنند که سر خود را بر گردانند. علایم هشداردهنده طیف اوتیسم برای نوزادان در این سن عبارتند از :
- هیچ محبتی در رفتارها آن ها مشاهده نمی گردد.
- هیچ گونه تمایلی به مشارکت در انجام بازی های گروهی ندارند.
- برای جلب توجه دیگران هیچ کاری انجام نمی دهند.
- به سختی آرام می شوند و در حرکات خود با تاخیر مواجه می شوند.
اوتیسم در کودک یک ساله
زمانی که کودکان به سن یک سالگی می رسند، رفتار های احساساتی بیشتری بروز می دهند و حضور والدین را نیز بهتر درک می کنند. هم چنین در این سن، کودکان درک بیشتری از کلمات و جملات اطرافیان پیدا می کنند. علایم هشدار دهنده طیف اوتیسم در یک سالگی کودکان عبارتند از :
- کودکان مبتلا، اغلب به تاخیر های حرکتی مواجه می شوند و قادر نیستند که بدون کمک اطرافیان سر پا بلند شده و یا چهار دست و پا راه بروند.
- کودکان اوتیسمی در سن یک سالگی قادر نیستند به وسایلی که می خواهند، اشاره کنند.
- در صورت آن ها، حالت چهره و حرکات مشخص نیست.
- در این سن حتی نمی توانند واژه هایی مانند «دد» یا « ماما» را بیان کنند.
- هیچ گونه تمایلی جهت انجام بازی با سایر هم سن و سالان خود نشان نمی دهند.
اوتیسم در کودک 2 ساله
زمانی کودکان به سن ۲ سالگی می رسند، سعی می کنند با سایر هم سن و سالان خود ارتباط بیشتری بر قرار کنند. از دیگر مهارت کودکان سالم در این سن می توان به حرف زدن درست، شناخت رنگ ها و شکل ها اشاره کرد. از علایم هشدار دهنده اختلال طیف اوتیسم در سن ۲ سالگی می توان موارد زیر را نام برد :
- کودکان اوتیسمی با دیگران تماس چشمی برقرار نمی کنند.
- قادر نیستند در زمان انجام بازی های ساده نیز حرکات دیگران را پیش بینی نمایند.
- علاقه ای به بازی با سایر هم سن و سال خود نشان نمی دهند.
- برای برقراری ارتباط حتی نمی توانند جملات ساده نیز به کار ببرند.
- از وضوح گفتاری پایینی برخوردار هستند.
- قادر نیستند نقاشی اشکال ساده مانند دایره را ترسیم کنند.
- از کاربرد وسایل ساده مانند مسواک ، چنگال ..... آگاهی ندارند.
- به سختی از والدین جدا می شوند و وابستگی زیادی به آن ها دارند.
اوتیسم در کودک 3 ساله
با رشد کودک و رسیدن آن ها به سنین بالاتر علایم طیف اوتیسم نیز واضح تر می شوند و بهتر می توان این اختلال را تشخیص داد. علایم هشدار دهنده اوتیسم در سن ۳ سالگی شامل :
- از برقراری تماس چشمی با اطرافیان پرهیز می کنند.
- این کودکان تمایل و یا اعتماد به نفس کافی جهت بازی کردن ندارند.
- قادر نیستند حتی با کمک عبارت های کوتاه نیز حرف بزنند.
- توانایی کشیدن اشکال ساده همچون دایره را نیز ندارند.
علایم واضح اختلال طیف اوتیسم در بزرگسالان
با افزایش سن کودک، علایم دیگری از این اختلال بروز می کند به طور مثال کودکان مبتلا در سنین ۴-۵ سالگی رفتاری تهاجمی و یا خجالتی بروز می دهند. همچنین تمایلی به بازی با دیگران ندارند . تعدادی از علایم طیف اوتیسم بزرگسالان شامل موارد زیر است :
- تمایلی به برقراری ارتباط با سایر اطرافیان ندارند.
- به حرف های دیگران توجهی نمی کنند.
- معمولا به انجام کار های یکنواخت علاقه دارند.
- تغییرات ایجاد شده در برنامه های روزمره را به سختی می پذیرند.
هوش کودکان مبتلا به طیف اوتیسم
کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم از نظر هوشی متفاوت هستند. حدود دو سوم آن ها از نظر ذهنی، توانایی بالایی ندارند و بقیه آنها هوش معمولی دارند.
تعدادی از این افراد مبتلا، در برخی مسایل، نبوغ خاصی از خود نشان می دهند . به طور مثال امکان دارد کودک مبتلا به مباحث ستارگان و مسایل نجوم علاقه خاصی داشته باشد و به سرعت اطلاعات زیادی در این زمینه نیز به دست آورد و ساعت ها درباره آن حرف بزند و به پیام های ارتباطی اطرافیان همچون «بس کن» یا « خسته شدیم » اهمیتی نمی دهد.
درمان اوتیسم
روش درمانی که برای اختلال اوتیسم در کودکان به کار می رود به نیاز های فردی بستگی دارد زیرا این اختلال طیف وسیعی داشته و علایم که در هر فرد بروز می یابد با سایرین تفاوت زیادی دارد . به طور کلی درمان ها شامل گروه های زیر هستند :
- درمان های رفتاری و ارتباطی
- درمان های رژیمی و پزشکی
- درمان های مکمل ( همچون موسیقی و هنر درمانی )
معمولا برای درمان این افراد نیاز است تیمی از روانشناسان، مشاوران، متخصصان توان بخشی، متخصصان گفتار درمان و روان پزشکان با یکدیگر همکاری داشته باشند. در پایان توصیه می شود که والدین به علایم هشدار دهنده این اختلال توجه داشته باشند و آن را حتما جدی بگیرند. چنان چه درمان در بازی طلایی و سن مناسب انجام نگیرد ممکن است میزان موفقیت روش های درمانی کاهش یابد.